مدیریت آلاینده های آلی پایداردرمحیط زیست دریایی:

آاودگی محیط زیست بویژه آلودگی دریاهاازمسائل بغرنج وتهدیدیکندده ای است که بشرامروزباآن مواجه است.مبارزه باآلودگیهای شیمیایی وموادی که سلامت محیط زیست رادچارمخاطره می سازندازاهم وظایف ورسالت جامعه امروزمی باشد.

دریایکی ازمنابع غنی  ودارای امتیازهای ویژه ای برای تامین قسمتی ازنیازهای بشردرطول تاریخ بوده وهست، بنابراین حفظ محیط زیست  آن وجاندارانی که درآن زندگی می کننددرتداوم زندگی انسانهانقش بسزایی دارد.آلودگی عبارتست از:انتقال یاداخل سازی مستقیم ویاغیرمستقیم موادیاانرژی توسط بشربه محیط زیست که درنتیجه آن به محیط زیست دریایی ، اثرات زیان آوری ازطریق ایجادخطرجهت منابع زیستی ، خطربرای سلامتی بشر،ایجادموانع درارتباط بافعالیت های  دریایی شامل ماهیگیری، صدمات ناشی ازاستفاده ازآب دریاوکاستن منابع تفریحی واردخواهدساخت.

کانون آلودگی رادر2گروه میتوان دسته بندی نمود:

1) آلودگی بامنبع مشخص (point source) نوعی ازآلودگی است که منشاء آن قابل ردیابی وجلوگیری کردن است مانندمواددفع شدهازکارخانه ها (پسابهای صنعتی).

2) آلودگی  بامنبع نامشخص(non point source) نوعی دیگرازآلودگی است که منشاء آن پراکنده بوده و ردیابی وکنترل این نوع آلودگی مشکل است .مانندرواناب کشاورزی.

مدیریت آلاینده های آلی پایداردرمحیط زیست دریایی:

آاودگی محیط زیست بویژه آلودگی دریاهاازمسائل بغرنج وتهدیدیکندده ای است که بشرامروزباآن مواجه است.مبارزه باآلودگیهای شیمیایی وموادی که سلامت محیط زیست رادچارمخاطره می سازندازاهم وظایف ورسالت جامعه امروزمی باشد.

دریایکی ازمنابع غنی  ودارای امتیازهای ویژه ای برای تامین قسمتی ازنیازهای بشردرطول تاریخ بوده وهست، بنابراین حفظ محیط زیست  آن وجاندارانی که درآن زندگی می کننددرتداوم زندگی انسانهانقش بسزایی دارد.آلودگی عبارتست از:انتقال یاداخل سازی مستقیم ویاغیرمستقیم موادیاانرژی توسط بشربه محیط زیست که درنتیجه آن به محیط زیست دریایی ، اثرات زیان آوری ازطریق ایجادخطرجهت منابع زیستی ، خطربرای سلامتی بشر،ایجادموانع درارتباط بافعالیت های  دریایی شامل ماهیگیری، صدمات ناشی ازاستفاده ازآب دریاوکاستن منابع تفریحی واردخواهدساخت.

کانون آلودگی رادر2گروه میتوان دسته بندی نمود:

1) آلودگی بامنبع مشخص (point source) نوعی ازآلودگی است که منشاء آن قابل ردیابی وجلوگیری کردن است مانندمواددفع شدهازکارخانه ها (پسابهای صنعتی).

2) آلودگی  بامنبع نامشخص(non point source) نوعی دیگرازآلودگی است که منشاء آن پراکنده بوده و ردیابی وکنترل این نوع آلودگی مشکل است .مانندرواناب کشاورزی.

آلودگی ناشی ازمنابع واقع درخشکی:

Landbase Source))

منابع شهری ، کشاورزی وصنعتی مستقردرخشکی اعم ازثابت وسیارمی باشدکه ضایعات آنهاازطریق آبهای سطحی وزیرزمینی یاهوابه محیط زیست دریایی می رسد.ونیزمنابع فلات قاره شامل تاسیسات ثابت یامتحرک که فعالیت آنهاموجب آلودگی دریایی می شود.

درمحدوده دریایی تعدادزیادی مراکزشهری  ساحلی وجودداردکه فاضلاب تصفیه نشده آنهابه دریاتخلیه  وموجب آلودگیهای گوناگون می گردد،این مراکز اغلب موجب آلودگی های مشخص می شوند.آلودگیهای ناشی ازمنابع مستقردرخشکی شامل پساب کارخانه ها،آب گرم وموادزائدنیروگاهها ،زائدات تاسیسات آب شیرین کن، پسابهای کشاورزی وسموم کشاورزی که ازطریق رودخانه ها وارددریامی شوند،فضولات دامی،پسابهای شهری وخانگی..

آلاینده های آلی :

یکی ازگروههای بزرگ آلاینده ها بوده که باتخلیه به آبهای سطحی وروان ونیزاکوسیستم های آبی، تاثیرات نابهنجاربسیاری رابرروی زیست بومهای آبی، تاثیرات نابهنجاربسیاری رابرروی زیست بومهای آبی(آب، رسوبات، آبزیان) بجامی گذارد.آلاینده های آلی کم مقدار(Trace ORGANIC Pollutants)

درکناردیگرآلاینده ها چون عناصرکم مقدار(فلزات سنگین، ترکیبات آلی فلزی) ، عناصررادیواکتیو، آلاینده های معدنی(آزبست، موادمغذی، به مانندنیترات ، نیتریت ، آمونیوم ، فسفات ، سیلیس )باعث  تغییرات نابهنجاردرپارامترهای فیزیکی وشیمیایی (ماننداسیدیته، قلیائیّت ،شوری،)وویژگیهای فیزیکی آب، (رنگ، بو،مزه) دراکوسیستم های آبی شده وازتهدیدکننده های بزرگ سلامت محیط زیست به ویژه محیط زیست آبی به شمارمی آیند.

آلاینده های آلی کم مقدار، شماربزرگی ازآلاینده های گوناگون رادربرمی گیرد.گروههای اصلی این آلاینده هارا می توان چنین دسته بندی کرد:

1-      آفت کشهاpestisides))حشره کشها ، قارچ کشها،علف کشهاو....

2-      پلی کلریدبی فنیل ها (PCBs)

3-      هیدروکربورهای نفتی (بویژه هیدروکربورهای آروماتیک پلی سیکلیک)

4-      پسابهای شهری(خانگی)

5-      پسابهای کشاورزی

6-      پسابهای صنعتی

7-      صابون وشوینده های شیمیایی

بسیاری ازآلاینده های آلی که دردسته بندی فوق قرارمی گیرنددرشمارآلاینده های آلی پایدارPersistent Organic Pollutants(POPs) می باشندوزمان بسیاری رادراکوسیستم های آبی به تخریب وتهدیدزیست بوم  وآبزیان می پردازند.آفت کشها(به ویژه آفت کشهای کلره)ونیز پلی کلریدبی فنیل هادرکناربخشی ازهیدروکربورهای نفتی وشوینده ها درشمارموادآلی پایدارقرارگرفته واثرات زیانبارزیست محیطی بسیاری رابرجای می گذارند.

آلاینده های آلی پایدار(POPs):

ترکیباتی هستندکه دارای خاصیت سمی پایداربوده وخاصیت تجمعی دربافت های زنده واستعدادذخیره وانتقال درازمدت دارند.همچنین دارای حلالیت کم درآب وحلالیت بالادربرخی ازحلالهای آلی مانندچربیهابوده ومی توانندباعث بروز اثرات زیانباربرمحیط زیست  وسلامت بشردرمحل های دوریانزدیک ازاین منابع شوند.

اکثرآلاینده های آلی پایداربراثرفعالیت های انسانی بوجودآمده اند(Anthropogenic) زائدات ناشی ازفعالیت های انسانی هم به صورت متمرکز وهم پراکنده بافرآیندهای صنعتی ، دفع موادزائد، نشت وریزشهای نفتی واحتراق موادسوختی ،همراه می باشند.پاکسازی این ترکیبات  به آسانیامکان پذیرنیست،برای اینکه اکثراین موادنسبتافراراند، فعالیت وپراکندگی دوباره آنهاازطریق جواغلب شناسایی این منابع ویژه رادچارمشکل می سازد.

این مواد،نیمه عمرزیست محیطی  طولانی دارند.بنابراین رها سازی متوالی آنهادرطول زمان  منجربه ذخیره دائم وحضورآنهادرهمه جای محیط زیست جهانی می شودازراههای انتقال اولیه این موادبه محیط زیست دریایی وساحلی ،ذخیره جوی وآبهای جاری وروان می باشدانتقال جهانی ومنطقه ای اینهاغالباْتوسط جریانات جوی وهمچنین ازطریق انتقال رسوبات وجریانات اقیانوسی صورت می گیرد.

ازمعروفترین آلاینده های آلی پایدارمی توان به  آفت کشهای کلره ،آلدرین ،کرودان ،ددت ، دی آلدرین، دیوکسین ، آندرین، نورانز،هپتاکلر، هگزاکلروبنزن، میرکس، توکسافن، پلی کلرید، بی فنیلهاPCBs)) اشاره نمود.

اهداف مدیریت:

ü      ارزیابی میزان تاثیرات زیست محیطی آلاینده های پایداردرمحیط زیست دریایی .

ü      کاهش یاحذف میزان نشروتخلیه POPهاییکه باتجمع به صورت لایه های خطرناک ، محیط زیست دریایی وساحلی راتهدیدمی کنند.

ü      کاربردفرآیندهای تولیدپاکیزه تر،شامل بهترین تکنیک های قابل دسترس ، کاهش یاحذف محصولات مخاطره آمیزمرتبط باتولیدواحتراق.

ü      توجه فوری به پیداکردن ومعرفی جایگزین بهتربرای آن دسته ازموادشیمیایی که دارای اثرات زیانبارزیست محیطی می باشدودرغیراین صورت ، این موادخطرات غیرقابل کنترل به محیط زیست وسلامت انسان  واردمی سازند.

ü      ترویج بهترین تکنیک های زیست محیطی برای منترل آفت درکشاورزی وآبزی پروری.

فعالیت ها(عملکردهای ملی، خط مشی هاوراهکارها):

ü      جمع آوری ونگهداری فهرست منابع مشخص آزادکننده آلاینده های آلی پایداروشناسایی  وارزیابی این منابع می تواندیک پایه واساس برای جلوگیری وکنترل آلودگی باشد.

ü      توسعه برنامه هایجامع ملی وقابل اجرابرای کاهش یاحذف میزان نشروتخلیه آلاینده های آلی پایدارشامل هدفها، زمانبندیهاواندازه گیری بخش ویژه برایصنعت وکشاورزی.

ü      اتخاذسیاست وخط مشی مناسب که شامل مقررات،موارداقتصادی وموافقت نامه هابرروی آلاینده های آلی پایدار، اعمال اصول احتیاطی  که شامل مقررات، موارداقتصادی موافقت نامه هابرروی آلاینده های آلی پایدار، اعمال اصول  احتیاطی  وپرداخت جریمه های آلوده کننده.

ü      اولویت به کنارگذاری یاتحریم  موادشیمیایی  که به صورت غیرقابل کنترل  به انسان ومحیط زیست  آسیب می رسانند.این عمل ازطریق جایگزینی  توسط موادمناسب زیست محیطی ، کاربردبهترین  تکنیک قابل دسترس وبهترین  عملکردزیست محیطی وبکارگیری روشهای تلفیقی کنترل وجلوگیری ازآلودگی صورت می گیرد.

ü      ایجادیک برنامه نظارت مستمر monitoring)) زیست محیطی جهت کنترل آلودگی ناشی ازآلاینده های آلی پایدار.

ü      توسعه روشهای مناسب جهت ایجادتسهیلات برای جمع آوری ودفع زیست محیطی زایدات حاوی آلاینده های آلی پایدار.

ü      توسعه برنامه هایی جهت ارتقای استفاده آگاهانه ازموادی که باعث تخلیه ونشرآلاینده های آلی پایدارازمنابع مختلف می گردندشامل تکنیکهای بهینه کشاورزی که استفاده ازآفت کشهارابه  میزان ضروری برای تولیدمحصول محدودمی کند.

ü      ایجادخدمات اطلاعاتی  برای کشاورزی وصنعت جهت نقل وانتقال موادخطرناک زیست محیطی  واستفاده آلاینده های آلی پایداروجایگزینها،تکنولوژی وروش هایی برای جلوگیری ، کاهش یاحذف آلودگی ناشی ازآلاینده های آلی پایدار،شامل بهترین عملکردهای زیست محیطی بهترین تکنیک قابل دسترس  وروشهای تلفیقی کنترل وجلوگیری ازآلودگی.

ü      تصویب واجرای قراردادهاوتوافقنامه های بین المللی ومنطقه ای جهت کاهش یاحذف  آلودگیهای ناشی ازآلاینده های آلی پایدار.

ü      تعیین انواع ومقادیرآلاینده های آلی پایداراستفاده شده درمنطقه وارزیابی اهمیت وجودآلاینده های آلی پایداردرمحیط زیست دریایی.

ü      اتخاذتصمیمات وتوصیه هایی درموردتوسعه شرایط ارزیابی هماهنگ وبرنامه های نظارت مستمربراساس توافقنامه های منطقه ای وبین المللی کنترل کیفیت وروشهای ضمانت کیفیت.

مطالعات آزمایشی برروی آلاینده های آلی پایدار:

ü      جمع آوری اطلاعات راجع به تولیدواستفاده آلاینده های آلی پایداردربخشهای مختلف.

ü      ارزیابی آلاینده های آلی پایدارورودی به محیط زیست دریایی ازمنابع مختلف مشخص وپراکنده.

ü      ایجادکارگاههای آموزشی برای نمونه برداری وآنالیز آلاینده های آلی پایدارشامل یک بخش ضمانت کیفیت.

ü      ارزیابی موقعیت وتوزیع موقتی آلاینده های آلی پایداردرمحیط زیست دریایی.

ü      بازنگری خط مشی های ملی ، استراتژیها،برنامه هاوروشهای موجودبرای کاهش یاحذف میزان نشروتخلیه آلاینده های آلی پایدار.

ü      آماده سازی عملکردطرح منطقه ای وملی برای کاهش یاحذف میزان نشروتخلیه آلاینده های آلی پایداروهمچنین برای نظارت مستمرمنطقه ای وملی.

توصیه ها:

1.                                                                                                                     I.            رفتاروپراکندگی آلاینده های آلی پایداردردلتای رودخانه بطورواضح متفاوت  پراکندگی آن درنواحی گرمسیری یاقسمتهای کم عمق وخشک دریا می باشد.بنابراین ارزیابی انواع وپراکندگی آلاینده های آلی پایداردرستون آبی ، رسوبات، موجودات زنده نواحی ساحلی ودریایی وبه علاوه بررسی منابع واقع درخشکی وراههای ورودبه محیط زیست دریایی جهت ارزیابی تاثیرات آنهابرسلامت انسان ومحیط زیست ضروری است.
2.                                                                                                                   II.            تعیین استانداردهای زیست محیطی ومیزان بارخروجی ویژه هرمنطقه ورعایت ظرفیت حمل ، حساسیت واستفاده های زیست محیطی درهرمنطقه ورعایت ظرفیت حمل ، حساسیت واستفده های زیست محیطی درهرمنطقه دریایی.
3.                                                                                                                 III.            اقدامات جهانی درجهت پیش بینی منابع مالی ، انتقال تکنولوژی ، ارتقای سطح آگاهی درنواحی موردارزیابی زیست محیطی وکنترل وتصفیه موادخروجی وپساب آلاینده های آلی پایداربه ویژه برای کشورهای درحال توسعه درچارچوب قانونی صورت میگیرد.

نتیجه گیری:

باتوجه به اثرات  مخربی که آفت کشهای کلره براکوسیستم دریاهاوسلامت بشرمی گذارندمتاسفانه استفاده ازاین آفت کشهای دیرپای هنوزدرکشورهای درحال توسعه متداول بوده ودرصورتی که این موادبطورنامناسب مورداستفاده قرارگیرد،می تواندمسایل بسیارحادزیست محیطی رابه دنبال داشته باشد.استفاده تعدادی ازاین آفت کشها ی سمی وپایدارتوسط سازمان بهداشت جهانی WHO تحریم شده که درکشورهای پیشرفته استفاده ازاین آفت کشهامثل د.د.ت و...ممنوع می باشد.

درایران مصرف سموم شیمیایی درحدود1%سموم تولیدی جهان راشامل می شود، این درحالیست که 65%کل سموم مصرفی کشوردراستانهای گیلان، مازندران، استفاده می گردد.همچنین برطبق مطالعات انجام شده  به مدت یک سال  برروی نمونه های آب از18ایستگاه رودخانه های حوزه آبریز دریای خزر و5 ایستگاه دریایی استان مازندران وگیلان درسال 75-76، وجودآفت کشهای کلرداردرنمونه های آب بررسی شده ، بیانگراین واقعیت است که درکشورماهنوزازاین آفت کشهای دیرپای استفاده می شودوآبهای مابه آفت کشهای کلردارمشتمل برایزومرهای د.د.ت  ومتابولیتهای آنانDDT&DDE)) ایزومرهای بتا، گاما، دلتا، هگزاکلروسیکلوهگزان، هپتاکلر، هپتاکلراپوکسایدة آلدرین ودی آلدرین، متوکسی کلر، ایزومرهای آلفاوگاماکلردان آلوده می باشند.

اقداماتی که دراین راستاجهت کاهش مصرف آفت کشهامی توان انجام داد:

ü      کاستن ازآلاینده هادرمحل منشاء آنهایعنی محدودساختن مصرف آفت کشهاوبهره گیری ازروشهای غیرشیمیایی (مبارزه بیولوژیکی، مکانیکی و...) کنترل آفات است.

ü      بهره جویی ازرهیافت های نوینی چون مدیریت تلفیقی آفات که باامکاناتوتنگناهای فعلی منطبق باشد.

ü      یافتن جایگزین  مناسب جهت آن دسته ازسمومی که ازدیدگاه زیست محیطی وبهداشت محیط خطرناک به شمارمی روند.

ü      کاربردموادی مانندآفت کشهای زیستی بجای سموم شیمیایی .

ü      بهبودواصلاح روشهای سمپاشی وکاربردفنون پیشرفته مناسب کشاورزی.

ü      آموزش وترویج وتشویق  کشاورزان درجهت کاربردمناسب وآگاهانه آفت کشها.

ü      همکاریهای ملی ومنطقه ای جهت کاهش آلودگی های ناشی ازاین آلاینده ها.

ü      ادامه سیاست حذف سوبسیددولتی جهت ممتنعت ازمصرف بی رویه سموم.

ü      اطلاع رسانی ازطریق رسانه های عمومی به منظورآشنانمودن عموم باخطرات زیست محیطی ناشی ازکاربردبی رویه سموم شیمیایی.

منابع:

1)      نگاهی به محیط زیست دریایی منطقه، بندرودریا، شماره59مهرماه75

2)      امیرصادقی، ساسان ،1375، دشواری فزاینده  آمریکادرموردآفت کشها.

3)      درفش،محمدتقی، 1369،بقایای سموم آلاینده محیط زیست واستراتژی مبارزه باآفات ،ماهنامه زیتون، شماره96.

4)      نظری، خوراسگانی ،زهرا.1367، بررسی بقایای  آفت کشهای آلی کلرداردررودخانه های آبریزدریای خزروایستگاههای دریایی،پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم پزشکی.

5)      فریباسرابی، کارشناس دفترمحیط زیست دریایی.